Dzierżoniów

Gmina Dzierżoniów leży w południowej części województwa dolnośląskiego. Terytorium gminy znajduje się w centralnej części powiatu dzierżoniowskiego. Graniczy ze wszystkimi gminami powiatu, w tym z 2 ponad 30-tysięcznymi miastami: Dzierżoniowem  i Bielawą. Gmina ma charakter wiejski. W jej skład wchodzą 23 miejscowości zorganizowane w 15 sołectw. Sołectwa położone na północy gminy leżą w otulinie Ślężańskiego Parku Krajobrazowego, który jest częścią Masywu Ślęży, natomiast sołectwa południowe znajdują się na obszarze Gór Sowich, które są częścią Sudetów Środkowych. Gmina ma powierzchnię 141 km2, a zamieszkuje ją 9300 mieszkańców. Mieszkańcy przybyli na teren gminy po II wojnie światowej z różnych stron, najwięcej z  Ukrainy oraz centralnej Polski.

Fot. 1. Kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny w Kiełczynie. Wewnątrz znajduje się figura, ktorej odzwierciedlenie stanowi główną część herbu gminy

75% powierzchni gminy stanowią użytki rolne, co wskazuje na rolniczy charakter gminy. Warunki glebowe pozwalają na prowadzenie wysokotowarowej produkcji rolnej.
Przez terem gminy przebiegają 2 drogi wojewódzkie o długości 15,97 km, 71,5 km dróg powiatowych oraz 40 km dróg gminnych. Dostęp do sieci wodociągowej ma 99,85% mieszkańców. Około 30% powierzchni gminy objęte jest zbiorczą siecią kanalizacyjną, natomiast na pozostałym obszarze budowane są przydomowe oczyszczalnie ścieków, przy wsparciu finansowym gminy. 
Turystyka rozwija się w oparciu 
o stowarzyszenia  gmin:

• Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich
• Stowarzyszenie „Ślężanie – Lokalna Grupa Działania”

Fot. 2. Pani Edyta Mulka-Gonera – Dolnośląski Wolontariusz Roku 2012 podczas realizacji projektu „Staw pod Złotą Rybką” (Mościsko)

Aktualnie funkcjonuje 5 gospodarstw agroturystycznych, dysponujących kilkudziesięcioma miejscami noclegowymi oraz polem campingowym. Jednostki te zrzeszone są w Stowarzyszeniu Kwaterodawców „Kraina Sudecka”. Atrakcjami turystycznymi są góry położone po obu stronach gminy z siecią szlaków pieszych 
i powstających szlaków rowerowych 
i narciarskich. Bogaty jest także zasób kulturowy z zabytkami architektury sakralnej oraz zespołami pałacowo-parkowymi 
w różnym stanie zachowania.
Mieszkańcy gminy dysponują dobrze rozwiniętą infrastrukturą społeczną. Na terenie gminy znajduje się 12 boisk sportowo-rekreacyjnych, z czego 7 posiada zaplecze sanitarne. 
 W 11 wsiach znajdują się dobrze wyposażone sale wiejskie. Wszystko to sprzyja budowaniu relacji międzyludzkich, zrzeszaniu się  i organizowaniu wielu oddolnych inicjatyw. Aktywnie działa więc 9 stowarzyszeń na rzecz rozwoju wsi, terytorialnie obejmujących 14 sołectw. Ponadto na rzecz mieszkańców pracuje: 8 Ludowych Klubów Sportowych,  7 Kół Gospodyń Wiejskich, 5 jednostek OSP, 6 zespołów muzycznych na czele ze znanym w regionie, bardzo charakterystycznym Zespołem Pieśni i Tańca Górali Czadeckich „POJANA”. 
Specyfiką gminy jest ponadprzeciętna aktywność mieszkańców, która powstawała systematycznie od 2007r. przy szerokim wsparciu ze strony gminy. System wsparcia społeczności lokalnych jest skuteczny, trwały, a przede wszystkim skoordynowany. Opiera się instrumentach finansowych jak fundusz sołecki (wprowadzony w 2007r.), dotacje dla organizacji pozarządowych czy dostępne zewnętrzne źródła finansowania, ale także na wsparciu merytorycznym i organizacyjnym (cykliczne narady i spotkania, szkolenia zwiększające potencjał organizacji, wymiana dobrych praktyk, promocja). Gmina i sołectwa są aktywnymi uczestnikami regionalnego programu „Odnowa Dolnośląskiej Wsi”. 14 Grup Odnowy Wsi, z których większość funkcjonuje już jako organizacje pozarządowe, w pełni korzysta z możliwości tego programu. Większość sołectw wypracowało już specyficzne dla siebie  cechy, bazujące na posiadanych zasobach, np.:

• Uciechów – cykliczny Festiwal Humoru „Uciecha w Uciechowie”, „Jesienne Uciechy” (działanie aktywizujące seniorów), „Zdrowie za jeden uśmiech” (impreza charytatywna) „Uciechowiaki” (potrawa), zespół muzyczny „Uciecho-Wianki”;
• Owiesno -  cykl imprez „Spotkania 
  z historią i kulturą na zamku 
  w Owieśnie”, ciastka owsiane
• Piława Dolna – Zespół Pieśni i Tańca Górali Czadeckich „POJANA”, Klub Integracji Międzypokoleniowej
• Włóki – „Święto Niezapominajki”
• Dobrocin – „Grzybolandia”

Pod każdą z tych nazw kryje się wiele działań i praca wielu wspaniałych ludzi. Specyficzne dla gminy jest również to, że mieszkańcy poszczególnych sołectw współpracują ze sobą na wielu płaszczyznach i często wspólnie organizują różne inicjatywy. Organizowane przy udziale gminy spotkania integracyjne i informacyjne dla liderów lokalnych społeczności i pozostałych mieszkańców („Zmagania sołectw”, „Święto Odnowy Wsi”, „I nic nas nie rozłączy…”, „Marcowa Kobieteria”) powodują, że mieszkańcy mają do siebie zaufanie 
i chętnie pracują na rzecz całej gminy.

Kluczowe osiągnięcia w dowolnych dziedzinach rozwoju obszarów wiejskich:

Za główne osiągnięcie w sferze społecznej należy uznać stabilny system wsparcia inicjatyw oddolnych oraz wypracowane przez lata partnerskie zasady współpracywładz gminy ze społecznością lokalną. Obowiązywanie tych zasad powoduje, że zamiast roszczeniowego społeczeństwa mamy współgospodarzy terenu, odpowiedzialnych za swoje „małe ojczyzny”. Dla wzmocnienia tej współpracy powołane zostało w 2012 roku„Partnerstwo na rzecz rozwoju gminy Dzierżoniów”, którego założeniem jest rozwiązywanie na płaszczyznach horyzontalnych kluczowych problemów gminy. Partnerami są wszystkie organizacje pozarządowe działające na terenie gminy, Koła Gospodyń Wiejskich oraz instytucje: szkoły gminne, biblioteka publiczna i urząd gminy.
Za osiągnięcia w szeroko rozumianym obszarze odnowy wsi gmina Dzierżoniów i jej mieszkańcy  byli wielokrotnie nagradzani:

1. 4-krotnie w konkursie „Piękna Wieś Dolnośląska” (I miejsce w kategorii „Najpiękniejsza Wieś” dla Mościska, 
   I miejsce w kategorii „Najlepsze przedsięwzięcie odnowy wsi” za „Święto Niezapominajki” we Włókach oraz III miejsce za „Klub integracji międzypokoleniowej” w Piławie Dolnej , II miejsce kategorii „Najlepszy start w odnowie wsi” dla Uciechowa);
2. Wyróżnienie za „imponującą energię społeczną i prowadzenie wielu fascynujących, wzajemnie uzupełniających się projektów mających na celu pielęgnowanie wiejskiej kultury i tradycji” oraz odznaczenie Europejską Nagrodą Odnowy Wsi za „szczególne osiągnięcia w wielu obszarach odnowy wsi”;
3. Nominacja do finału konkursu 
   o nagrodę Pary Prezydenckiej „Dobry klimat dla rodziny” za projekt „Mosty międzypokoleniowe” ( nominowanych 5 samorządów w kraju, rozstrzygniecie w maju br.);
4. Tytuł „Sołtysa Roku 2012” 
   w województwie dolnośląskim dla sołtysa wsi Roztocznik;
5. Tytuł „Wolontariusza Roku 2012” 
   w województwie dolnośląskim dla lidera grupy odnowy wsi w Mościsku 
   i wyróżnienie dla lidera odnowy wsi 
   w Piławie Dolnej.

Fot. 3. Reprezentacja gminy Dzierżoniów  i województwa dolnośląskiego odbiera wyróżnienie  w konkursie  o Europejską Nagrodę Odnowy Wsi

Przedstawicieli gminy spotkało za swoją działalność wiele zaszczytów, m.in.:

1. Reprezentowanie województwa dolnośląskiego na Dożynkach Prezydenckich w Spale po wygranej w konkursie wieńców na Dożynkach Wojewódzkich;
2. Prezentacja osiągnięć gminy na Forum Debaty Publicznej „Potencjał obszarów wiejskich szansą rozwoju” w Pałacu Prezydenckim z okazji 15-lecia odnowy wsi w Polsce;
3. Organizacja w 2012r. Dożynek Dolnośląskich, na których godnie pokazaliśmy dorobek naszych wsi mieszkańcom całego regionu.

Za duże osiągniecie uważamy więc zaawansowany proces budowania społeczeństwa obywatelskiego. Mieszkańcy gminy jako jej współgospodarze mają przygotowanie do planowanego do wprowadzenia w nowym okresie budżetowym UE instrumentu CLLD (Rozwój kierowany przez lokalne społeczności).
Za osiągnięcia służące rozwojowi obszarów wiejskich uznajemy także:

1. • Realizowany projekt „Scalanie gruntów wsi Dobrocin” o wartości ok. 7mln zł, który znacznie poprawi rolniczą przestrzeń produkcyjną i będzie „dobrą praktyką” dla pozostałych wsi. Działanie jest doskonałym przykładem współpracy rolników 
     z samorządem gminy i powiatu;
   • System wsparcia budowy przydomowych oczyszczalni ścieków. Gmina aktualnie wdrożyła III etap programu. Dwa pierwsze etapy polegały na budowie oczyszczalni przydomowych przez gminę z udziałem środków UE (PROW 2007-2013), natomiast etap III polega na udzieleniu dotacji  dla mieszkańców z budżetu gminy. Projekt niezwykle ważny dla środowiska i mający ogromny wpływ na poprawę warunków życia na obszarach wiejskich;
   • Udział w projekcie „Biblioteka+”, który zakłada zmianę znaczenia biblioteki wiejskiej dla mieszkańców wsi, prowadzącą do włączenia bibliotek w proces odnowy wsi. Ponadto w ramach „Biblioteki +” budowana jest nowoczesna siedziba biblioteki 
     w miejscowości Mościsko połączona 
     z salą wiejską i obszernym zapleczem dla działalności lokalnych organizacji. Budynek ten będzie wzorem „Domu mieszkańców”. Budynek zostanie oddany do użytku w lipcu b.r.
   • Dobrą współpracę z samorządami okolicznych gmin w celu wspomagania rozwoju i rozwiązywania ważnych problemów obszarów wiejskich wykraczających poza terem gminy (Stowarzyszenie „Ślężanie – Lokalna Grupa Działania”, Stowarzyszenie Turystyczne Gmin Gór Sowich, „Partnerstwo jednostek samorządu terytorialnego powiatu dzierżoniowskiego”, Związek Gmin Powiatu Dzierżoniowskiego).

Planowane do wykonania inwestycje:

• Wypracowanie specyfiki poszczególnych wsi

W najbliższym czasie gmina będzie pracować ze społecznością lokalną nad rozwinięciem lub stworzeniem produktu czy  usługi specyficznej dla danej wsi. Elementy specyfiki już istnieją, nie stanowią jednak utrwalonej oferty dla odbiorców zewnętrznych.

• Wzmocnienie potencjału organizacji pozarządowych poprzez prowadzenie przez te organizacje działalności statutowej odpłatnej pożytku publicznego i działalności gospodarczej    

Większość NGO prowadzi swoją działalność w ramach działalności statutowej nieodpłatnej, co często ogranicza  możliwości. Gmina zamierza prowadzić szkolenia na ten temat oraz inspirować do rozszerzenia form działalności  (wymiana doświadczeń, dobra praktyki).

• Rozwój Partnerstwa Lokalnego                                                                                                                                         

W najbliższym czasie Partnerstwo określi działania priorytetowe, sposób ich realizacji oraz system wsparcia tych działań. Aktualnie tematem wiodącym prac Partnerstwa jest działalność na rzecz osób starszych i wzmacniania więzi międzypokoleniowych.

• Rozszerzenie współpracy z uczelniami wyższymi

Dotychczas gmina współpracowała jedynie z Uniwersytetem Przyrodniczym w zakresie zagospodarowania przestrzeni publicznej i planowania rozwoju miejscowości. Aktualnie zamierzamy rozszerzyć tą współpracę w oparciu o Klub Innowatora, który działa przy Uniwersytecie Przyrodniczym i zakłada wykorzystanie zespołów, składających się ze studentów i kadry również innych uczelni (np. do zagospodarowania terenu – absolwenci Akademii Sztuk Pięknych ).

• Wykreowanie i promocja produktów lokalnych

Pomimo ogromnego potencjału mieszkańców oraz bogactwa kulinarnego, wynikającego z wielokulturowości nie ma na terenie gminy sztandarowych produktów lokalnych, rozpoznawanych w regionie. Istniejące produkty znane są jedynie lokalnie ewentualnie prezentowane są na przeglądach kulinarnych. Należy dążyć do tego, aby mieszkańcy mogli produkty sprzedawać i,  co oczywiste , zarabiać na tym. Hamulcem są ograniczenia wynikające z aktualnych przepisów prawa, które uniemożliwiają sprzedaż tych produktów na lokalnych czy regionalnych imprezach.

• Rozszerzenie systemu tras rowerowych i innych tras (szlaków) turystycznych

Zadanie będzie realizowane za pośrednictwem stowarzyszeń gmin. W zakresie tras turystycznych istnieje duży, niewykorzystany potencjał.

• Kontynuacja budowy przydomowych oczyszczalni ścieków jako zadania istotnego dla rozwoju obszarów wiejskich

• Budowa chodników w poszczególnych wsiach

To niezwykle ważne zadanie dla mieszkańców wsi, służące poprawie jakości życia. To zadanie dotychczas było realizowane bardzo różnymi metodami (mieszkańcy samodzielnie przy finansowym wsparciu funduszu sołeckiego, gmina w partnerstwie 
z powiatem przy udziale środków obu samorządów, gmina przy dofinansowaniu z PROW). Potrzeby w zakresie budowy chodników są jednak ogromne dlatego gmina zamierza zintensyfikować te działania.

Zagadnienia i problemy interesujące gminę, jako przedmiot wymiany doświadczeń, poszukiwania nowych rozwiązań

1. • Wypracowanie produktów i/lub usług specyficznych dla wsi, tworzenie wsi tematycznej;
   • Możliwości sprzedaży produktów lokalnych (także lobbowanie przez sieć na rzecz zmiany przepisów prawa umożliwiających taką sprzedaż);
   • Rozwój gospodarstw agroturystycznych;
   • Współpraca zagraniczna – zakres oraz sposoby jej  finansowania;
   • Architektura krajobrazu – wzorcowe 
     i specyficzne sposoby zagospodarowania przestrzeni publicznej;
   • Sprawdzone oraz innowacyjne metody podtrzymania aktywności społeczności lokalnej